Problemy kobiet chorujących na schizofrenię

Schizofrenia – leczenie i pomoc dla kobiet w ciąży, po urodzeniu dziecka i w okresie menopauzy

Schizofrenia u kobiet przebiega w zupełnie inny sposób niż u mężczyzn. To naturalne – w medycynie istnieje wiele rozbieżności w okresie różnych chorób w zależności od płci. Jak przebiega i jak leczyć schizofrenię u kobiet, zwłaszcza tych, które spodziewają się dziecka? Zdobądź jak najwięcej informacji o tej chorobie, abyś mogła ją łatwiej rozpoznać, np. gdy ktoś z bliskich osób będzie się z nią mierzył.

Z tekstu dowiesz się:

• dlaczego schizofrenia może przebiegać inaczej u kobiet i mężczyzn,
• jak objawia się schizofrenia u kobiet,
• z jakimi problemami borykają się kobiety, które muszą przyjmować leki na schizofrenię,
• czy kobieta cierpiąca na schizofrenię może zajść w ciążę i jak wygląda farmakoterapia,
• jak przebiega schizofrenia u kobiet w okresie menopauzy.

Schizofrenia a płeć

Badania naukowe potwierdzają związek mózgu z patofizjologią schizofrenii i innych chorób natury psychicznej. Mózg kobiety i mężczyzny różni się statystycznie, co wynika m.in. z analiz neuroobrazowych. Te rozbieżności przejawiają się w odmiennym funkcjonowaniu mózgu wykorzystującym różne regiony i obwody. Każda płeć wykazuje specyficzne umiejętności i zdolności, które wzajemnie się uzupełniają. Kobiety lepiej radzą sobie z funkcjami językowymi niż mężczyźni. Mają też większą zdolność do podzielności uwagi. Uwzględnienie tych różnic jest niezmiernie istotne w kontekście schizofrenii.

Przeczytaj też: Jak rozpoznać schizofrenię u kobiet i mężczyzn?

Schizofrenia u kobiet – jak się objawia i czym różni się od schizofrenii u mężczyzn?

Objawy schizofrenii – zarówno u kobiet, jak i mężczyzn – można podzielić na pozytywne (inaczej wytwórcze) oraz negatywne (ubytkowe):

• Objawy pozytywne – występują podczas epizodów psychozy i wiążą się z zaburzeniami myślenia, urojeniami i halucynacjami. Towarzyszy im często lęk i depresja. Charakterystyczne dla objawów pozytywnych jest ciągłe pobudzenie oraz nadmierna aktywność.
• Objawy negatywne – pojawiają się w momencie braku występowania epizodów psychozy. Charakteryzują się apatią, ograniczonym przeżywaniem emocji i mniejszą płynnością mowy. Objawy negatywne wpływają na trudności w kontaktach społecznych – wiążą się bowiem z ograniczeniem zainteresowań, obniżeniem zdolności do planowania, inicjowania czy kontynuowania aktywności.

W swoim artykule „Znaczenie hormonów w rozwoju i przebiegu schizofrenii” dr hab. nauk medycznych Anna Mosiołek podaje, że kobiety zaczynają chorować na schizofrenię później niż mężczyźni. Średni wiek rozpoznania choroby u kobiet wynosi 30 lat, a u mężczyzn – 26-27 lat. W związku z tym przebieg choroby u pacjentek jest nieco korzystniejszy – kobiety mają więcej czasu, aby przystosować i rozwinąć się społecznie. Objawy takie, jak wycofanie, apatia, izolacja, brak motywacji, które prowadzą często do osamotnienia i zamknięcia się chorych w domu, występują u kobiet znacznie rzadziej niż u mężczyzn. Jednocześnie pacjentki wykazują więcej objawów psychotycznych, np. urojeń czy halucynacji (np. tzw. głosów).

Jako przyczyny tych różnic wskazuje się potencjalne działanie ochronne estrogenów na ośrodkowy układ nerwowy kobiet. W przywołanym wyżej tekście można przeczytać, że hormony te odpowiadają za mikro- i makro rozwój oraz strukturę i kształt mózgu oraz chronią neurony. Mają też wpływ na barierę krew-mózg, co powoduje zwiększenie przepływu krwi do mózgu, a tym samym większy dopływ glukozy, tlenu i neuronów. Mają również działanie terapeutyczne oraz poprawiające funkcje poznawcze. Pacjentki chorujące na schizofrenię lepiej sobie radzą w sytuacjach społecznych, potrafią się odnaleźć na rynku pracy, mniej są narażone na ryzyko wystąpienia uzależnienia, w tym uzależnienia od alkoholu. Częściej zakładają rodzinę, lepiej się komunikują z innymi. Jednocześnie, w okresie menopauzy, może nastąpić pogorszenie przebiegu choroby.

Najnowsze metody leczenia schizofrenii – zalecenia dotyczące farmakoterapii

W większości przypadków farmakoterapia jest niezbędna w leczeniu schizofrenii. Skoro schizofrenia przebiega inaczej u kobiet i u mężczyzn, różnicowane jest także leczenie farmakologiczne. Ponownie dużą rolę odgrywają tutaj estrogeny – Agata Szulc, profesor nauk medycznych i specjalistka w dziedzinie psychiatrii, w swojej pracy „Farmakoterapia kobiet chorujących na schizofrenię” pisze, że u kobiet występuje lepsza odpowiedź na leki przeciwpsychotyczne w dawce niższej niż u mężczyzn. Dzięki estrogenom zostaje spowolniona transmisja dopaminowa, co wiąże się ze zmniejszeniem nasilenia objawów psychozy. Różnice wynikają także z większej u kobiet rezerwy tkanki tłuszczowej, co pozwala przedłużać działanie leków i spowalnia nawroty psychozy po ich odstawieniu.

Jednocześnie kobiety odczuwają nasilone skutki uboczne leków przeciwpsychotycznych. Ma to związek m.in. z tym, że maksymalne dawki leków są ustalane na podstawie średniej masy ciała mężczyzny (70 kg), a więc większej niż przeciętnej kobiety. Choć w takiej sytuacji mogłaby zostać zastosowana monoterapia, najczęstszą praktyką jest łączenie dwóch lub nawet więcej leków (działanie stosowane u 2/3 pacjentów).

Z tego względu warto rozmawiać z lekarzem psychiatrą o wszelkich odczuwanych objawach ubocznych związanych ze stosowaniem leków w schizofrenii. Często wzrost masy ciała może być bardzo uciążliwy, podobnie, jak np. zaburzenia miesiączkowania czy też senność w ciągu dnia. Młoda kobieta cierpiąca na schizofrenię i otyłość może czuć się podwójnie stygmatyzowana – ze względu na chorobę psychiczną i swoją masę ciała. Ma problemy w relacjach z rówieśnikami, trudniej jej znaleźć bliską osobę, trudniej też taką pacjentkę zmotywować do aktywności fizycznej, a zdrowa dieta bywa sposobem na poprawę samopoczucia. W związku z tym istotne jest, aby zapytać lekarza o możliwości zmiany leczenia czy też o leczenie wspomagające, a nawet leczenie otyłości. Warto też zainteresować się aktywnością fizyczną – niekoniecznie bardzo intensywną. Na początek wystarczy spacer czy jazda na rowerze, nawet stacjonarnym. Aktywność fizyczna wspomaga leczenie schizofrenii, poprawia nastrój i może wzmocnić samoocenę.

Leczenie schizofrenii a ciąża – co należy wiedzieć?

Pacjentki chorujące na schizofrenię oraz ich partnerzy często mają wątpliwości, czy mogą mieć dzieci i jak poradzą sobie z nową sytuacją. Przed podjęciem decyzji o powiększeniu rodziny przeszukują więc sieć internetową w odpowiedzi na pytania, czy kobiety chorujące na schizofrenię mogą mieć dzieci i jak wygląda leczenie u kobiet w ciąży.

prof. Agata Szulc podkreśla, że ciąża i pierwsze 6 miesięcy po porodzie to okres, w którym istnieje największe ryzyko nawrotu lub pogorszenia stanu chorobowego. Lekarze psychiatrzy stoją więc przed dużym dylematem – muszą ocenić i wyważyć negatywne efekty stosowania leków psychotropowych w porównaniu do negatywnych skutków nieleczonej psychozy. Do konsekwencji nieleczonej choroby zaliczają się m.in.:

• komplikacje położnicze, np. małą masę urodzeniową i przedwczesny poród,
• niepokój, rozdrażnienie, zaburzenie czujności uwagi i ekspresji twarzy u noworodka,
• zaburzenie procesu przywiązania między matką a dzieckiem.

Lekarze, przy ustalaniu formy terapii, muszą więc brać pod uwagę ryzyko zaprzestania leczenia, ryzyko komplikacji u matki i u dziecka oraz ryzyko ewentualnych wad wrodzonych.

Co na ten temat mówią standardy opieki? Zalecenia Światowej Federacji Towarzystw Psychiatrii Biologicznej (2015) są jasne:

1. Jeśli jest taka konieczność, należy kontynuować leczenie lekami przeciwpsychotycznymi, które były skuteczne przed ciążą.
2. Jeśli jest to możliwe, należy opóźnić stosowanie leków do drugiego lub trzeciego trymestru ciąży. W pierwszym trymestrze włączenie leków powinno nastąpić po dokładnej analizie ryzyka i korzyści przez lekarza.
3. Należy stosować minimalną skuteczną dawkę leku.
4. Przed zastosowaniem farmakoterapii należy wykorzystać terapię psychospołeczną.
5. U kobiety w ciąży należy monitorować poziom leku w surowicy.
6. Nie powinno się nagle odstawiać dotychczas stosowanego leku.
7. Należy przyjmować leki doustne, ponieważ dają większą możliwość modyfikacji dawki. Jeśli jednak pacjentka przyjmowała wcześniej stałą dawkę leku długo działającego, nie należy zmieniać preparatu na doustny.

Każdy przypadek lekarz psychiatra musi więc analizować indywidualnie. Warto też, by zarówno psychiatra, jak i ginekolog skutecznie ze sobą współpracowali.

Schizofrenia u kobiet w ciąży i po urodzeniu dziecka – na co zwrócić uwagę?

Wychowanie dziecka przez kobietę ze schizofrenią to ogromne wyzwanie – zarówno dla kobiety, jak i specjalistów. Psychologiczne problemy matki dotyczą całej rodziny: partnera, dzieci, dziadków, rodzeństwa matki itd. Jak podaje Anna Mosiołek w swoim artykule „Schizofrenia u kobiet – aspekty związane z macierzyństwem oraz opieką nad dzieckiem”, w takich sytuacjach obserwuje się niekiedy rozpad związków, a w skrajnych i ostatecznych przypadkach utratę możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem przez kobietę.

Dlatego bardzo ważne jest wsparcie w postaci m.in.:

• programów skierowanych do kobiet skupionych wokół psychoedukacji, edukacji seksualnej oraz treningów asertywności,
• programów interwencji szpitalnych i ambulatoryjnych dla młodych matek ze wsparciem psychologicznym.

Po urodzeniu dziecka należy kontynuować przyjmowanie leków, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu psychozy. Jeśli kobieta chce karmić dziecko po porodzie, musi ten temat dokładnie przedyskutować z lekarzem. Na ogół zaleca się zrezygnowanie z karmienia piersią w trakcie farmakoterapii.

Przeczytaj też: Gdy bliska osoba choruje na schizofrenię – jak mądrze wspierać i pomagać?

Leczenie schizofrenii w okresie menopauzy – jak wtedy przebiega zaburzenie?

Menopauza jest uznawana za drugi najczęstszy okres zachorowania na schizofrenię wśród kobiet. Przyczyną tego wzrostu jest obniżenie działania estrogenu w organizmie. Według jednej z hipotez przywołanej przez prof. Agatę Szulc istnieje wręcz odrębny podtyp schizofrenii typowy dla menopauzy. Schizofrenia w okresie menopauzy charakteryzuje się względnie zintegrowaną osobowością (pacjentka nie cierpi na zaburzenia osobowości) oraz nasilonymi objawami wytwórczymi (pozytywnymi).

Jak wygląda leczenie w tym okresie? Według artykułu „Farmakoterapia kobiet chorujących na schizofrenię” w czasie menopauzy maleje pozytywna odpowiedź na leki przeciwpsychotyczne. Jako uzupełnienie lekarz może więc zalecić stosowanie leków hormonalnych w postaci modulatorów receptorów estrogenowych.

Pacjentki mogą otrzymać kompleksowe wsparcie w Centrach Zdrowia Psychicznego. To ośrodki zajmujące się zdrowiem psychicznym lokalnej społeczności, np. dzielnicy miasta czy powiatu. Pacjentki mogą zgłaszać się codziennie i otrzymać szybką pomoc w zależności od problemu – np. w postaci opieki tzw. Zespołu Leczenia Środowiskowego, którego członkowie aktywnie pomagają w sprawach pacjentów, także socjalnych.

Właściwa farmakoterapia, wsparcie psychologiczne, rodzinne, ale też społeczne, mogą znacznie zniwelować skutki choroby i spowodować, że pacjentki chorujące na schizofrenię będą funkcjonować tak samo, jak inne kobiety w naszym społeczeństwie.