Rak piersi – objawy, profilaktyka i leczenie. Co powinnaś wiedzieć o tym nowotworze?

Rak piersi to jedna z najczęstszych chorób nowotworowych dotykających kobiety w Polsce i na świecie. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów rak piersi i nowotwory ginekologiczne stanowiły łącznie 37% wszystkich zachorowań na raka wśród Polek¹. Profilaktyka oraz regularne badania odgrywają kluczową rolę w wykrywaniu tej choroby na wczesnym etapie, co znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie.

Z tekstu dowiesz się:

• czym jest rak piersi i jakie są czynniki ryzyka nowotworu piersi,
• czy zdrowy styl życia zmniejsza ryzyko zachorowania na raka piersi,
• jak rozpoznać pierwsze objawy raka piersi,
• jak wygląda diagnostyka raka piersi,
• na czym polega leczenie nowotworu i czy zawsze jest potrzebna operacja raka piersi.

Na wszystkie najważniejsze pytania odpowiadamy z pomocą dr. n. med. Tadeusza Oleszczuka, ginekologa-położnika, specjalisty z ponad 30-letnim doświadczeniem zdobytym m.in. w Centrum Onkologii w Warszawie.

Czym dokładnie jest rak piersi i jakie są czynniki ryzyka raka?

Rak piersi jest nowotworem złośliwym, który rozwija się z komórek gruczołu piersiowego. Zazwyczaj daje przerzuty do węzłów chłonnych, płuc, wątroby, kości oraz mózgu². To najczęstszy nowotwór złośliwy u kobiet. Zachorowalność mężczyzn na raka tego typu wynosi zaledwie 1% wszystkich nowotworów złośliwych piersi.

Czy płeć zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi?

dr n. med. Tadeusz Oleszczuk: Ponieważ rak piersi w 99% występuje u kobiet, przyjmuje się, że czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania jest właśnie płeć. Mężczyźni stanowią bowiem 1% osób chorujących na raka piersi. Jest to jednak często rak rozpoznawany w wysokim stopniu zaawansowania, ponieważ panowie nie mają świadomości takiego zagrożenia i późno zgłaszają się do onkologa, jeśli wyczują guz piersi.

Wśród nowotworów piersi wskazanych przez Światową Organizację Zdrowia wyróżnia się nowotwory przedinwazyjne, które nie zagrażają przerzutami, oraz nowotwory naciekające zagrażające przerzutami. Do tych pierwszych należy m.in. przewodowy rak przedinwazyjny i zrazikowy rak przedinwazyjny. Natomiast do drugiej grupy przynależą inwazyjny rak przewodowy, naciekający rak zrazikowy, rak Pageta, rak zapalny piersi oraz mięsaki.

Kiedy możemy mówić o inwazji raka?

Tadeusz Oleszczuk, ginekolog-położnik: To, czy pojawi się inwazja raka (nowotworu nabłonka), zależy od momentu, kiedy komórki nowotworowe przekraczają granicę bezpieczeństwa, czyli błonę podstawną, na której są niejako poukładane kolejne warstwy nabłonka. Jeśli rak nie dochodzi do błony podstawnej, to nie ma też naciekania i możliwości przerzutów. W sytuacji przekroczenia błony, komórki rakowe mogą dostać się np. do naczyń chłonnych i dać przerzuty do węzłów chłonnych.

Do czynników ryzyka raka piersi – poza płcią – zalicza się także:

• wiek – najwięcej zachorowań występuje po 50. roku życia, choć wyraźną tendencję wzrostową widać już u pacjentów po 35 roku życia,
• genetyka – jeśli ktoś z bliskiej rodziny, np. mama lub babcia, miał raka piersi, zwiększa się ryzyko zachorowania na ten nowotwór u dzieci i wnucząt,
• czynniki hormonalne endogenne – wczesna pierwsza miesiączka, późne klimakterium (powyżej 55 roku życia), późna ciąża czy brak karmienia piersią zwiększają ryzyko wystąpienia tego nowotworu.

Co z innymi czynnikami hormonalnymi? Czy antykoncepcja zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi?

Tadeusz Oleszczuk: Najnowsze badania naukowe pokazują związek obecności mutacji genetycznych i ryzyka zachorowania na raka piersi. Wyniki prac mówią, że aby tego uniknąć, u kobiet posiadających niebezpieczne mutacje genetycznie nie powinno się stosować antykoncepcji hormonalnej do 25-30 roku życia. Warto więc wykonać badanie wykrywające obecność mutacji genetycznych w powiązaniu z ich oceną (onkopakiet 6 minerałów – cynk, selen, arsen, ołów, kadm, miedź) i odnieść się do wyników określonym działaniem profilaktycznym czy leczniczym.

Profilaktyka raka piersi – jak zmniejszyć ryzyko zachorowania?

Choć do czynników ryzyka raka piersi należą wiek, genetyka i hormony, bardzo istotną rolę odgrywa także styl życia. Według danych World Cancer Research Fund, American Institute for Cancer Research istnieją dowody, że większe ryzyko zachorowania na raka piersi występuje u kobiet po menopauzie z nadwagą i otyłością w wieku dorosłym (po 30. roku życia)³ . Zagrożenie wystąpienia raka piersi może wzrosnąć przez dietę:

• wysokoenergetyczną i wysokotłuszczową,
• z nadmierną ilością tłuszczów trans (nienasyconych kwasów tłuszczowych),
• w której dominuje duża ilość mięsa czerwonego i jego przetworów,
• z przewagą węglowodanów prostych,

Czynnikiem zwiększającym ryzyko jest także nadmierne spożywanie alkoholu.

Dlaczego to, co jemy, ma wpływ na stan zdrowia i ryzyko zachorowania na raka?

Tadeusz Oleszczuk: Współczesna dieta w większości jest oparta na dodatkach chemicznych już w czasie upraw (opryski), hodowli (antybiotyki, hormony wzrostu), a także podczas procesów tworzenia produktów żywnościowych (konserwanty, wzmacniacze smaku). Niestety w większości produktów jest również obecna glukoza czy fruktoza. Nadmiar tych związków zaburza sprawną pracę układu odpornościowego potrzebnego do skutecznej eliminacji komórek nowotworowych.

Badania potwierdzają, że kobiety z otyłością II i III stopnia są bardziej narażone na raka piersi niż kobiety o prawidłowej masie ciała. Co ważne, otyłość wiąże się także z gorszą odpowiedzią na leczenie onkologiczne i krótszym czasem nawrotu choroby.

Co jeszcze, poza dietą, może zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwór?

Tadeusz Oleszczuk: Wiadomo, że dieta oparta w 80% na ekologicznych warzywach jest najbardziej prozdrowotna. Poza dietą ryzyko zachorowania na nowotwór pojawia się, kiedy osoba jest narażona na silny długotrwały stres. W tej sytuacji również zwiększa się ryzyko zachorowania. Dlatego aktywność fizyczna jest najlepszym i najtańszym środkiem redukującym wysoki poziom stresu.

Przeczytaj też: Dieta i aktywność fizyczna zalecane kobietom w okresie okołomenopauzalnym

Pierwsze oznaki raka piersi – jak je rozpoznać?

Rozpoznanie raka piersi we wczesnym stadium to kluczowy element skutecznego leczenia. Dlatego ważne jest, aby każda kobieta była świadoma pierwszych oznak tej choroby. Choć w początkowym okresie nie daje ona wielu objawów, istnieje kilka symptomów, które powinny wzbudzić niepokój. Jak można rozpoznać, że w piersiach rozwija się nowotwór?

Rak piersi – objawy:

• Guz w piersiach odczuwalny jako twarda, nieruchoma masa
• Zmiany w wyglądzie piersi, które mogą stać się asymetryczne, wklęsłe lub obrzękłe
• Zaczerwienienia i owrzodzenia na skórze piersi
• Wydzielina z brodawki
• Trwały, jednostronny ból piersi

Aby zwiększyć szansę na zauważenie powyższych objawów, należy regularnie badać swoje piersi. Samobadanie piersi powinno odbywać się regularnie, najlepiej raz w miesiącu.

Jak poprawnie wykonać samobadanie piersi, aby zwiększyć szansę na ewentualnie wykrycie choroby, które zostanie zweryfikowane u lekarza?

Tadeusz Oleszczuk: Piersi najlepiej badać kilka dni po zakończonym krwawieniu miesięcznym. Wtedy pierś jest bardziej czytelna dla palców i można dokładnie zbadać każdy jej centymetr.

W trakcie samobadania wystarczy podzielić obrazowo pierś na cztery pola – pole górne zewnętrzne i wewnętrzne, a także pole dolne wewnętrzne i zewnętrzne. Z kolei centrum stanowi brodawka sutkowa. Każde pole należy dokładnie delikatnie uciskać, aby wyczuć ewentualne zmiany. Ważne jest również zbadanie tkanki leżącej pod samą brodawką. Nawet jeśli kobiety wykonują w każdym roku USG piersi, nie powinny zapominać o samobadaniu piersi – należy to robić co najmniej raz w miesiącu. Pozwoli to wykryć niepokojące zmiany nawet kilka miesięcy po prawidłowych wynikach USG. Warto pamiętać, że taka umiejętność i regularne badania mogą nawet uratować życie. Jeśli kobieta zgłosi się wcześniej do lekarza z informacją „wyczułam coś, czego wcześniej nie było”, a lekarz potwierdzi zmianę, będzie można szybciej wdrożyć leczenie.

Sprawdź: Kalendarz badań profilaktycznych

Diagnostyka raka piersi u lekarza – z jakich badań mogą i powinny korzystać kobiety?

Diagnostyka raka piersi to obszar, w którym lekarze odgrywają kluczową rolę. Istnieje kilka rodzajów badań, które mogą pomóc w potwierdzeniu lub wykluczeniu obecności nowotworu. Jednym z najważniejszych i podstawowych narzędzi jest badanie palpacyjne, podczas którego lekarz ocenia piersi, szukając guzów czy innych nieprawidłowości. To badanie powinno być wykonywane przez lekarza pierwszego kontaktu lub ginekologa przynajmniej raz w roku. Badanie palpacyjne pozwala wykryć guzy mające więcej niż 1 cm.

Sprawdź: Jak przygotować się do wizyty u lekarza?

Kolejnym ważnym badaniem jest mammografia, która ma wykryć ewentualne zmiany w piersiach jeszcze przed pojawieniem się objawów. Mammografia jest badaniem prostym, szybkim i nie wymaga dodatkowego przygotowania. Co ważne, dawka promieniowania jest na tyle mała, że nie zagraża ona zdrowiu.

Komu zaleca się wykonanie mammografii?

Tadeusz Oleszczuk: Mammografia jest wykonywana najczęściej u kobiet w okresie około i po menopauzie z uwagi na jej skuteczność obrazowania i wysokie możliwości diagnostyczne. Mammografię obecnie zaleca się od 44 roku życia i, jeśli badanie nie wykazuje podejrzanych zmian, można je wykonywać bezpiecznie co dwa lata.

Należy podkreślić, że jeśli kobieta jest nosicielką mutacji genetycznych zwiększających ryzyko zachorowania na raka piersi, tylko rezonans magnetyczny daje 90% skuteczności rozpoznania. W tej sytuacji USG to 37% skutecznych rozpoznań, a mammografia – tylko 39%. Informacja o ryzyku genetycznym jest więc niezwykle istotna.

Jeśli wyniki mammografii są podejrzane lub w przypadku obecności innych ryzykownych czynników (np. genetycznych), lekarz może zlecić ultrasonografię piersi, czyli USG piersi. Jest to badanie, które pozwala na dokładniejszą ocenę struktury guzów i innych zmian w piersiach. Do nowoczesnych technik ultrasonograficznych należy elastografia, dzięki której można ocenić twardość guza. Lekarz, wykonując niewielki nacisk na pierś, wywołuje odkształcenia, które są badane przez aparat USG. Na podstawie koloru w obrazie oraz stopnia twardości urządzenie podaje ocenę zmiany według skali Tsukuba (od normalnej do zmiany złośliwej, zaawansowanej)⁴.

Diagnostyka raka piersi to proces, który łączy w sobie różne metody i badania. Każda kobieta powinna regularnie konsultować się z lekarzem i dostosowywać badania do swojego wieku, historii rodzinnej i innych czynników ryzyka. Profesjonalna opieka medyczna odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu i wczesnym wykrywaniu tej groźnej choroby.

W przypadku niepokojących wyników mammografii lub ultrasonografii kobieta może być skierowana na biopsję, czyli pobranie próbki tkanki z guza w celu jego dokładnej oceny pod mikroskopem. To badanie pozwala na potwierdzenie obecności raka piersi i określenie jego charakterystyki.

Diagnoza: nowotwór… i co dalej? Rak piersi – leczenie w Polsce

Otrzymanie diagnozy raka piersi jest momentem przełomowym, który wywołuje wiele emocji i pytań. Istnieją jednak zaawansowane metody leczenia raka piersi, a proces terapeutyczny jest prowadzony przez zespół specjalistów, aby zapewnić jak najlepsze rokowania.

Leczenie raka piersi powinno być kompleksowe i opierać się na indywidualnym podejściu do pacjentki. Pierwszym krokiem jest określenie stopnia zaawansowania nowotworu, co pozwala na wybór odpowiedniej strategii terapeutycznej.

Jak lekarz ocenia stopień zaawansowania nowotworu?

Tadeusz Oleszczuk: Istotny jest wynik biopsji gruboigłowej, która dostarcza wystarczającą ilość materiału komórkowego do oceny histopatologicznej. Bardzo ważnym czynnikiem rokowniczym decydującym o sukcesie leczniczym jest bowiem też średnica samego guza – im wcześniej zostanie on rozpoznany, tym lepsze wyniki leczenia można uzyskać – a także stopień złośliwości czy zaawansowania nowotworu (obecność przerzutów).

Oczywiście jednym ze sposobów leczenia raka jest chirurgiczne usunięcie guza, choć nie zawsze musi się ono wiązać z usunięciem piersi. W takim przypadku jest wykonywany zabieg lumpektomii. Po zabiegu chirurgicznym często stosuje się radioterapię, aby zniszczyć ewentualne pozostałe komórki nowotworowe w okolicy operowanej piersi. Napromieniowanie stosowane jako leczenie uzupełniające zmniejsza ryzyko nawrotów i zwiększa przeżywalność pacjentów⁵.

Jak współczesna medycyna pozwala pacjentkom lepiej żyć po operacji piersi?

Tadeusz Oleszczuk: Dzięki rozwojowi onkologii możliwe jest jednoczesne usunięcie guza i chirurgiczna rekonstrukcja piersi. Pozwala to zachować komfort i dobre samopoczucie.

Chemioterapia oraz terapie hormonalne stanowią inne ważne metody leczenia raka piersi. Wybór terapii zależy od typu i stadium nowotworu oraz wyników badań genetycznych.

• Hormonoterapia raka piersi – zostaje rozpoczęta, jeśli w komórkach raka znajdują się receptory estrogenowe. W terapii tej dąży się do wyeliminowania wpływu estrogenów na wzrost komórek nowotworowych.
• Chemioterapia raka piersi – może zostać zalecona po operacji, aby zlikwidować bezobjawowe mikroogniska nowotworu niewidoczne w badaniach diagnostycznych, przed operacją raka piersi w celu zmniejszenia rozmiarów guza czy u pacjentek z zaawansowanym rakiem piersi, u których nie można przeprowadzić operacji chirurgicznej⁶.

Jakie kroki podejmuje się w onkologii, aby coraz skuteczniej diagnozować pacjentki?

Tadeusz Oleszczuk: Współczesna onkologia uległa ogromnemu rozwojowi nie tylko pod względem coraz efektywniejszej i czulszej diagnostyki (badania genetyczne, rezonans magnetyczny), ale też, to co wydaje się największym osiągnięciem, indywidualizacji leczenia. Każda pacjentka jest inna i ma specyficzne uwarunkowania biologiczne, historię leczenia, a dodatkowo inne warunki środowiskowe, dietę czy poziom stresu. Indywidualizacja leczenia to również branie pod uwagę wyników testów, obecności receptorów na komórkach raka, a także sprawdzanie szybkości ich namnażania oraz rozległości pierwotnego stanu zaawansowania.

Również opieka wielu specjalistów zajmujących się terapią onkologiczną w wyspecjalizowanym ośrodku ma znaczenie na ostateczny wynik leczenia. Obecnie dochodzi do powstawania specjalizacji w leczeniu onkologicznym, gdzie lekarz zajmuje się leczeniem określonego rodzaju nowotworu, skoro ilość schematów leczniczych w różnych nowotworach jest z roku na rok poszerzana i stopień indywidualizacji wymaga dużego doświadczenia. Zaobserwować to można szczególnie w innych krajach, gdzie występuje specjalizacja w leczeniu określonych typów nowotworów w danym ośrodku.

Indywidualne podejście, metody leczenia i wyspecjalizowani lekarze – to wszystko ma wpływ na lepsze leczenie pacjentów. Czy jednak to sprawia, że zdrowe, spokojne życie po raku piersi jest możliwe?

Tadeusz Oleszczuk: Wszystko zależy od stanu zaawansowania nowotworu złośliwego w chwili rozpoczęcia leczenia. To bardzo silny czynnik rokowniczy. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i zgłoszenie się do onkologa. Nie wolno czekać, jeśli znajdzie się podejrzane powiększenie w strukturze piersi, którego wcześniej nie było. Ostatecznie 80% takich miejsc okazuje się torbielami czy włókniakami lub innymi łagodnymi zmianami. Postępowanie diagnostyczne trzeba jednak wdrożyć jak najszybciej, ponieważ dane pokazują, że w ciągu ostatnich lat ilość zachorowań na raka piesi znacząco wzrasta. Nie tylko około 80% nowotworów powstaje po 50 roku życia, ale dla Polski dane ryzyka zachorowania pokazują, że co czwarta osoba zachoruje.