ABC osteoporozy – sprawdź najważniejsze informacje o tej chorobie i przekonaj się, że warto profilaktycznie się przed nią zabezpieczać

Wierzysz we własne szczęście? Z pewnością jednak nie myślisz, że któregoś dnia możesz się potknąć, a z pozoru niegroźny upadek czy nawet zwykły ruch doprowadzi do złamania kości przedramienia, żeber, kręgów czy szyjki kości udowej. Takie złamanie może być objawem poważnej choroby – osteoporozy.

Z tekstu dowiesz się:

• co to jest osteoporoza,
• u kogo może wystąpić osteoporoza,
• jakie są przyczyny osteoporozy,
• dlaczego osteoporoza rozwija się w organizmie i jakie są zalecane dawki spożycia składników wspomagających walkę z osteoporozą,
• jakie są objawy osteoporozy,
• czy osteoporoza boli,
• jak leczyć osteoporozę.

Według NFZ w Polsce w 2022 r. zarejestrowanych przypadków osteoporozy było ponad 500 tys. Natomiast szacunkowa liczba osób niezdiagnozowanych wynosi aż 1,6 mln. Częstość osteoporozy wzrasta wraz z wiekiem, a na ryzyko jej wystąpienia są narażone głównie kobiety. Co więcej, szacuje się, że z powodu powikłań osteoporozy kobieta spędzi więcej dni w szpitalu niż z powodu cukrzycy, nowotworu lub zawału serca¹.

Osteoporoza – co to za choroba?

Osteoporoza to choroba układu kostno-szkieletowego charakteryzująca się stopniowym osłabieniem struktury kości. Polega na utracie masy kostnej oraz zaburzeniach mikroarchitektury kości, co skutkuje zwiększeniem ryzyka złamań. Kości stają się kruche i podatne na złamanie nawet przy niewielkim obciążeniu.

Osteoporoza jest wynikiem zaburzenia równowagi między procesami tworzenia nowej tkanki kostnej a jej resorpcji (rozpadu), co prowadzi do stopniowego pogarszania się jakości i wytrzymałości kości. Chociaż może przebiegać bezobjawowo przez długi czas, to w zaawansowanych przypadkach, kiedy dojdzie do złamań, znacząco ogranicza zdolność do wykonywania codziennych czynności i prowadzi do znacznego upośledzenia jakości życia.

Złamania w przebiegu osteoporozy to tzw. złamania niskoenergetyczne, bez dodatkowego urazu, najczęściej jako konsekwencja upadku z wysokości ciała.

U kogo może wystąpić osteoporoza?

Osoby szczególnie narażone na osteoporozę to kobiety po menopauzie. Chorować mogą także:

• kobiety po 40. roku życia z zaburzeniami hormonalnymi,
• kobiety długotrwale i wielokrotnie karmiące piersią – organizm matki mobilizuje zasoby w celu dostarczenia składników odżywczych potrzebnych do produkcji mleka matki, co może prowadzić do większego obciążenia układu kostno-szkieletowego kobiety; podczas karmienia często występuje niedobór wapnia i witaminy D;
• osoby stosujące restrykcyjne diety – wprowadzenie surowych ograniczeń żywieniowych może prowadzić do niedoborów składników kluczowych dla zdrowia kości;
• osoby cierpiące na choroby przewodu pokarmowego – mogą one zaburzać wchłanianie wapnia;
• osoby z chorobami zapalnymi narządu ruchu np. reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – przewlekły stan zapalny ma wpływ na układ kostno-szkieletowy;
• osoby przyjmujące pewne leki np. glikokortykosteroidy (znane jako sterydy);

Dane statystyczne wykazują, że ryzyko złamania osteoporotycznego występuje u 27% kobiet po 50 roku życia i u 33% kobiet po 60 roku życia. Prawdopodobieństwo złamania biodra u kobiet jest wyższe niż ryzyko zachorowania na raka piersi, macicy i jajników łącznie. U mężczyzn prawdopodobieństwo złamania biodra jest większe niż ryzyko zachorowania na raka prostaty.

Osteoporoza – przyczyny, czyli od czego zależy występowanie choroby?

Częstość występowania i szybkość rozwoju osteoporozy zależy od wielu czynników. Niektóre z nich są niezależne od Ciebie. To m.in.:

• wiek,
• płeć żeńska,
• rasa kaukaska,
• wczesna menopauza,
• złamania w rodzinie.

Choć nie jesteś w stanie zmienić niezależnych od Ciebie czynników ryzyka, istnieją pewne środki, które możesz podjąć, aby zminimalizować ryzyko osteoporozy. Zachowanie aktywnego stylu życia, odpowiednia dieta bogata w wapń i witaminę D, unikanie palenia tytoniu oraz ograniczenie spożycia alkoholu to działania, które mogą pomóc w utrzymaniu zdrowych kości na przestrzeni lat.

Dlaczego dochodzi do rozwoju osteoporozy?

Szczytowa masa kostna jest osiągana w wieku 20-30 lat. Wpływ na nią w tym okresie mają płeć, masa i budowa ciała, zawartość wapnia w diecie, stosowanie używek i leków oraz obecność schorzeń oddziałujących na przemianę tkanki kostnej. Co się dzieje w późniejszym czasie? Pomiędzy 30 a 50 rokiem życia procesy resorpcji i odbudowy kości przebiegają w podobnym tempie i masa kostna pozostaje niezmieniona². W okresie menopauzy, na skutek spadku poziomu hormonów płciowych (estrogenów), dochodzi do przewagi procesów niszczenia kości nad ich odbudową. Konsekwencją jest stopniowe zmniejszanie masy kostnej. Zanik tkanki kostnej wynosi około 1% wagi szkieletu rocznie. Dodatkowe czynniki mogą jednak ten proces znacznie przyspieszyć. Są to wspomniane powyżej choroby i leki a także niedobór wapnia i witaminy D3.

Pokrycie dobowego zapotrzebowania na wapń za pomocą standardowej diety jest trudne. Aby dostarczyć odpowiednią dawkę, należy każdego dnia spożyć (zamiennie):

• 3-4 szklanki mleka,
• 6 jogurtów,
• 3 puszki sardynek,
• 300 g sera topionego,
• 700 g fasoli³.

Średnia podaż wapnia z dietą wynosi 400-600 mg/dobę a średnie zapotrzebowanie to 1000-1200 mg wapnia. Niedobory wapnia w populacji polskiej występują u 73,5% mężczyzn i u 86,8% kobiet – oznacza to konieczność suplementacji wapnia u większości zagrożonych lub już chorych na osteoporozę. W przypadku niedoboru wapnia w diecie prawidłowy poziom we krwi jest zapewniony m.in. poprzez resorbcję z kości, co prowadzi do osteopenii, a następnie osteoporozy.

Zapotrzebowanie na witaminę D3 wynosi od 800 do 2000 jednostek, w zależności od wieku, płci, pory roku i masy ciała. U osób starszych, otyłych lub z zaburzeniami wchłaniania dawka powinna być jeszcze wyższa. Szacuje się, że prawie 66% Polaków ma niedobory witaminy D3 i wymaga regularnej suplementacji⁴.

Osteoporoza – objawy, które należy zapamiętać

Przebieg osteoporozy przez długi czas jest bezobjawowy. Pierwszymi sygnałami, które wskazują na ryzyko pojawienia się tej choroby, są złamania osteoporotyczne. Występują one w wyniku osłabienia struktury kostnej i najczęściej pojawiają się najczęściej jako konsekwencja upadku, w wyniku codziennych aktywności, które u zdrowej osoby nie spowodowałyby złamania.

Najczęstszymi miejscami złamań osteoporotycznych są kości przedramienia (tzw. złamane nadgarstka), kręgi, kości ramienia, miednicy czy żeber. Najpoważniejszą lokalizacją jest złamanie szyjki kości udowej.

W 2022 w Polsce odnotowano 146 tysięcy złamań: złamania przedramienia, szyjki kości udowej, kręgosłupa oraz ramienia. Spośród 32,1 tysięcy osób ze złamaniem szyjki kości udowej, na skutek powikłań zmarło ponad 13 tysięcy osób. Większość osób, które przeżyły, wymaga przez rok pomocy bliskich. Natomiast zaledwie część z nich powraca do sprawności sprzed urazu. Pojawienie się pierwszego złamania zwiększa wielokrotnie (od 6 do 11 razy) ryzyko kolejnych złamań i dwukrotnie ryzyko zgonu.

Warto pamiętać, że złamanie niskoenergetyczne być – choć jest to rzadkie – złamaniem patologicznym np. w przebiegu choroby nowotworowej.

Osteoporoza – objawy bólowe towarzyszące chorobie

Konsekwencją złamań w osteoporozie mogą być objawy bólowe. Występują one nie tylko w czasie złamania, ale też często później jako konsekwencja nieprawidłowego zrostu lub deformacji.

Złamania kręgosłupa (kręgów) tylko w 25% związane są z upadkiem. Co ciekawe, ponad 50% przypadków złamań kręgosłupa przebiega bez odczuwanego bólu, a ich wykrycie może nastąpić dopiero w wyniku rutynowych badań radiologicznych klatki piersiowej lub jamy brzusznej. Niejednokrotnie pierwszym dostrzegalnym sygnałem może być obniżenie wzrostu o nawet 4 cm w porównaniu do wysokości ciała z okresu młodości.

Jakie badania na osteoporozę pozwalają wykryć chorobę?

Podstawowym badaniem służącym do rozpoznawania osteoporozy jest badanie densytometryczne (DXA) szyjki kości udowej i kręgosłupa lędźwiowego. To badanie rentgenowskie, ale dawka promieniowania jest minimalna – 30 razy mniejsza niż podczas prześwietlenia klatki piersiowej. Badanie jest bezpieczne (nie jest rekomendowane jedynie kobietom w ciąży) i można je wykonać bez wcześniejszego przygotowania.

Istotnym badaniem możliwym do przeprowadzenia przy pomocy nowoczesnych aparatów densytometrycznych jest ocena wysokości kręgów. To badanie VFA (morfometria), dzięki któremu można stwierdzić obniżenie wysokości kręgów, czyli złamanie bez zbędnego naświetlania pacjenta – bez zdjęcia RTG.

Czy badania laboratoryjne pozwalają wykryć chorobę? Nie – ich wyniki będą prawidłowe przy osteoporozie. Lekarz może jednak je zlecić, by wykluczyć inne rzadsze choroby związane z niską gęstością kości i złamaniami np. osteomalację – chorobę spowodowaną niedoborem witaminy D.

Osteoporozę rozpoznajemy:

• u osób po 50. roku życia na podstawie wyniku badania densytometrycznego (specjalny wskaźnik T-score jest mniejszy lub równy -2,5),
• po złamaniu w tzw. lokalizacji głównej (przedramię, kręgi, miednica, szyjka kości udowej, kość ramienna u osoby z wcześniej stwierdzoną osteopenią (wskaźnik T score: -1,0),
• po złamaniu niskoenergetycznym szyjki kości udowej. W tym przypadku nie trzeba wykonywać badania densytometrycznego!

Badanie densytometryczne powinno być wykonane bezwzględnie u każdej osoby po 50. roku życia, która doświadczyła niskoenergetycznego złamania kości, a także, jeśli doszło do obniżenia wzrostu. Zaleca się wykonać je również u kobiet po menopauzie, u których występuje większe ryzyko pojawienia się choroby (np. osteoporoza w rodzinie i inne wcześniej wymienione czynniki). Badanie powinno być powtarzane co 2 lata, co pozwoli kontrolować efekt terapii.

Profilaktyka i leczenie osteoporozy

Jednym z ze sposobów leczenia jest zapobieganie! Profilaktyka osteoporozy prowadzona od młodości powinna obejmować odpowiednią dietę, niepalenie papierosów i ograniczenie alkoholu. W trakcie aktywności fizycznej, również w późniejszym wieku, warto się skupić m.in. na ćwiczeniach z obciążeniem, które mogą podwyższać gęstość kości. Dodatkowo regularny ruch wzmacnia mięśnie i chroni przed upadkiem, dzięki czemu zabezpiecza też przed złamaniami.

Ważne jest również zapobieganie upadkom. Uważaj na śliskie powierzchnie i domowe przeszkody – dywaniki, zwierzęta oraz słabo oświetlone pomieszczenia.

Jak leczyć osteoporozę, jeśli już pojawi się choroba? W leczeniu osteoporozy ważne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednio długa terapia. Leczenie osteoporozy prowadzone przez lekarza to nie tylko wapń i witamina D3 (warto określić jej poziom). W Polsce stosuje się leki hamujące resorbcję kości. Są to środki doustne i dożylne (zawierające bifosfoniany). Na zalecenie lekarza można także stosować podskórnie co 6 miesięcy lek nowej generacji – denosumab, czyli ludzkie przeciwciało skierowane przeciwko białku biorącym udział w aktywacji osteoklastów (komórek kościogrubnych), uniemożliwiając niszczenie tkanki kostnej.

O czym jeszcze należy pamiętać? Przede wszystkim bardzo ważne jest to, by samodzielnie nie podejmować decyzji o zaprzestaniu terapii! Związane jest to zarówno ze stopniem zaawansowania osteoporozy, jak i rodzajem stosowanych leków.