Zdrowa ona - rzetelnie o twoim zdrowiu

Artykuł w kategorii:

Data publikacji: 2022-02-07

Zatrzymać chorobę zwyrodnieniową stawów

Autor artykułu to dr n. med. Małgorzata Jachacz-Łopata, fizjoterapeutka uroginekologiczna, absolwentka Wydziału Nauk o Zdrowiu i Wydziału Lekarskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Choroba zwyrodnieniowa stawów (CHZS) dotyczy połowy społeczeństwa po 40 roku życia, choć może nie dawać objawów i nigdy nie zostać zdiagnozowana. Najczęściej wskazywanymi według badań przyczynami są styl życia, rodzaj wykonywanej pracy oraz inne choroby organizmu, w tym nadwaga i otyłość. Zmiany zapalne, a później strukturalne mogą dotyczyć wszystkich struktur stawu: chrząstek stawowych, błony maziowej lub podchrzęstnej części kości oraz tkanek miękkich otaczających staw: torebki stawowej, więzadeł, ścięgien i mięśni. Pacjenci mogą doświadczać silnych dolegliwości bólowych nawet przy niewielkich zmianach radiologicznych. Sztywność stawowa, zmniejszenie ruchomości, ból o różnym nasileniu, a nawet zmiana obrysu stawu może dotyczyć każdego zmienionego zapalnie rejonu, ale najczęściej dolegliwości dotyczą stawów kolanowych, biodrowych oraz stawów rąk i stóp [1,2].

Kto choruje?

Choroba zwyrodnieniowa stawów może dotyczyć zarówno kobiet i mężczyzn. Kobiety doświadczają jej statystycznie częściej i w cięższej postaci, a objawy zaostrzają się po menopauzie [1,3].

Czynnikami obciążającymi są także nadwaga i otyłość, deformacje kostne lub zaburzenia budowy (np. dysplazja stawów biodrowych), niestabilność stawowa i zaburzona propriocepcja (czucie głębokie) w stawach, niska masa mięśniowa i osłabienie mięśni (słaba stabilizacja w stawie) oraz predyspozycje genetyczne. Przyczyną mogą być choroby metaboliczne i zaburzenia hormonalne [2].

Osoby o wysokim poziomie aktywności fizycznej również znajdują się w grupie ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów. W tym przypadku największe ryzyko dotyczy sportów zawierających powtarzalne ruchy o dużej intensywności i siłach działających na staw [1,2].

Każdy uraz, nie tylko sportowy, może być potencjalną przyczyną wystąpienia zwyrodnienia w danym stawie. Podobnie prezentuje się sytuacja w aspekcie obciążeń zawodowych, gdzie pozycja ciała lub bodziec (np. wibracja) oddziałujące na organizm przez dłuższy czas, stają się powodem choroby zwyrodnieniowej stawów.

Choroba zwyrodnieniowa występuje u ponad połowy społeczeństwa w drugiej połowie życia, co czyni ją jedną z chorób cywilizacyjnych, powoli i po cichu obniżającą sprawność ciała i jakość życia [1,3]

Rola mazi i chrząstki stawowej

Można wyróżnić wiele typów stawów w organizmie, natomiast połączenia ruchome to tzw. stawy maziowe. W stawie tego typu kości łączy torebka stawowa, z zewnątrz zbudowana z błony włóknistej, a od wewnątrz wyścielona błoną maziową. Przestrzeń jaką tworzy torebka stawowa to jama stawowa, w której znajduje się niewielka ilość nawilżającej mazi stawowej, wydzielanej przez błonę maziową – komórki maziowe typu B [4,5].

Maź stawowa jest kleistą substancją o dużej zawartości kwasu hialuronowego i pełni istotne funkcje dla sprawnego działania stawu: nawilża i odżywia jego wewnętrzną powierzchnię, redukuje tarcie oraz amortyzuje wstrząsy, uciski i naprężenia [4,5].

Część kości znajdująca się w obrębie torebki stawowej pokryta jest chrząstką stawową szklistą o różnej grubości. Jej grubość zależy od siły naprężeń w stawie i wynosi od 1-2 mm, na przykład w stawach międzypaliczkowych, do 5-7 mm w stawie udowo-rzepkowym. Chrząstka posiada zdolność przenoszenia dużych obciążeń dzięki swojej sprężystości, twardości i wiskoelastyczności. Chrząstka stawowa nie jest unaczyniona i unerwiona, to praca stawu i zmiana naprężeń powoduje jej nawilżenie i odżywienie [4,5].

Uszkodzenia chrząstki ocenia się według skali Outerbridge’a, gdzie przy I i II stopniu (zmiękczenie chrząstki i pęknięcia niepełnej grubości) można leczyć zmiany nieoperacyjnie, a przy III i IV stopniu (pęknięcia pełnej grubości i ubytki odsłaniające kość podchrzęstną) zwykle potrzebna jest głębsza ingerencja [4,5].

Niektóre stawy zawierają struktury wspomagające ich czynność, takie jak łąkotki w stawie kolanowym, krążki stawowe w stawach kręgosłupa, obrąbki stawowe – na przykład w stawie ramiennym czy więzadła wewnątrzstawowe – więzadła krzyżowe w stawie kolanowym. Każda z tych struktur dodatkowo amortyzuje pracę całego stawu i może podlegać urazom, stanom zapalnym i degeneracji [4,5].

Kiedy można podejrzewać chorobę zwyrodnieniową?

Charakterystycznymi objawami są obrzęk, miejscowy ból w stawie i sztywność poranna, która mija z czasem, po lekkim rozruchu. Do ostrych objawów należy gorączka lub ocieplenie okolicy stawu, zmiana obrysu z powodu wysięku w zajętym zmianami zwyrodnieniowymi stawie i utrudnione poruszanie się lub wykonywanie niektórych ruchów. W przypadku zaostrzenia dolegliwości bólowych w stawach, spowodowanych potencjalnym głębszym uszkodzeniem chrząstki, może pojawiać się ból nocny lub silny obrzęk. Dodatkowe objawy, takie jak utrata masy ciała, ogólne osłabienie i ból wielu stawów naraz mogą sugerować chorobę reumatyczną [4,5].

Po diagnozę

W przypadku niepokojących objawów warto możliwie wcześnie odwiedzić lekarza, co w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów może być kluczowe dla zatrzymania jej rozwoju. W rozpoznaniu lekarz opiera się na wywiadzie, ocenie klinicznej pacjenta oraz obrazie RTG zajętego zmianami stawu. Charakterystyczne zmiany stawu w ChZS to zwężenie szpary stawowej, nadbudowane fragmenty kości (osteofity), zmiana gęstości kości (zagęszczenie tuż pod chrząstką, a w wyniku nieprawidłowych naprężeń z deficytu ruchu może pojawić się osteoporoza w pozostałej części kości). Badanie USG może być pomocne w ocenie wysięku i zmian tkanek miękkich w wyniku stanu zapalnego. Dodatkowo stosuje się rezonans magnetyczny, który pozwala precyzyjnie ocenić skalę uszkodzenia. Do szerszej diagnostyki w celu zróżnicowania względem innych chorób reumatycznych włącza się morfologię.

Czy istnieje skuteczne leczenie?

W zależności od stopnia uszkodzenia chrząstki, w początkowym stadium ChZS można spowolnić albo zatrzymać postęp choroby przez zmianę stylu życia, zabiegi fizjoterapeutyczne i odżywianie. Przy bardziej zaawansowanych zmianach pomocne jest leczenie farmakologiczne przeciwbólowe, przeciwzapalne (zarówno NLPZ, jak i steroidy), jak i wspierające jakość chrząstki: siarczan glukozaminy, siarczan chondroityny, kwas hialuronowy (będący wsparciem dla mazi stawowej) [5,6].

Przy uszkodzeniu i mniejszych zmianach zapalnych innych tkanek wewnątrzstawowych pomocny jest zabieg artroskopowy, pozwalający na usunięcie lub zrekonstruowanie uszkodzonych struktur. W celu pobudzenia reakcji naprawczej i odbudowy chrząstki, przy małych ubytkach, stosuje się techniki pobudzające szpik: m.in. mikroabrazja, nawiercania [5,6].

W przypadku zmian wiążących się z silnym bólem i głębokim uszkodzeniem chrząstki konieczna może być endoprotezoplastyka. Ten poważny zabieg wymiany stawu wymaga odpowiedniego przygotowania i późniejszej rehabilitacji [5,6].

Nowoczesne metody regeneracji chrząstki, które mogą być stosowane w zależności od stawu i stopnia uszkodzenia, wykorzystują przeszczepy autologicznych chondrocytów zastosowanie komórek macierzystych, bioimplanty, czynniki wzrostu (osocze bogatopłytkowe) [5,6].

Każde leczenie zabiegowe wymaga odpowiedniej rehabilitacji i stosowania zasad co do obciążania i uruchamiania stawu. Aby choroba nie postępowała w innych stawach, warto zadbać o zmianę nawyków ruchowych, odpowiednie odżywianie i ogólny stan zdrowia w ramach profilaktyki wtórnej [5,6].

Jak zapobiegać chorobie zwyrodnieniowej i naturalnie wspierać zdrowie stawów?

Wiedząc, że stopniowe zmiany degeneracyjne stawów i struktury kości pojawiają się wraz z wiekiem, warto opóźniać te procesy, podejmować aktywność fizyczną i wybierać sporty wspierające nasz układ ruchu. Ważne, aby podkreślić, że choroba zwyrodnieniowa stawów może być spowodowana tak samo brakiem ruchu, jak i jego nadmiarem [1,4].

Aktywność o średnim poziomie intensywności, taka jak spacery, marsze, a nawet bieganie po miękkim podłożu, pływanie, jazda na rowerze i trening ze średnim lub małym obciążeniem przynoszą wiele korzyści obserwowanych jako poprawa ogólnej siły, wytrzymałości, funkcji stawów, stabilizacji, a w przypadku już istniejącej choroby zwyrodnieniowej u osób aktywnych, w umiarkowany sposób występuje mniej dolegliwości bólowych i poprawia się ogólna sprawność. Co więcej, dzięki ćwiczeniom ChZS może nie rozwinąć się w pozostałych stawach. W przypadku zaostrzeń ChZS zaleca się rezygnację z ruchu o większej intensywności, unikania noszenia ciężarów, ruchów, które powodują ból [1,4].

Nie ma ograniczeń wiekowych i odpowiednio dobrane ćwiczenia mogą wykonywać także osoby w wieku podeszłym, dla których jest to wsparcie w codziennym funkcjonowaniu.

Bibliografia:

  1. Abramoff B., Caldera F.:
  2. Osteoarthritis: Pathology, Diagnosis, and Treatment Options; Physical Medicine and Rehabilitation: un update for internists, Vol. 104, Issue 2, pages 293-311, 03.2020
  3. Stevens-Lapsley J., Kohrt W.: Osteoarthritis in women: effects of estrogen, obesity and physical activity; Women’s Health, vol. 6, issue 4, pages 601-615, 07.2010
  4. Glyn-Jones S., Palmer A., Agricola R., Price A., Vincent T., Weinans H.: Osteoarthritis; The Lancet, vol. 386, issue 9991, pages 376-387, 07.2015
  5. Kodadek M.: Managing osteoarthritis; Nursing for Women’s Health, vol. 19, issue 1, pages 71-76, 03.2015
  6. Fuggle, N.R., Cooper, C., Oreffo, R.O.C. et al. Alternative and complementary therapies in osteoarthritis and cartilage repair. Aging Clinical and Experimental Research, vol. 32, pages 547–560, 04.2020
  7. Davies R.L., Kuiper N.J.: Regenerative Medicine: A Review of the Evolution of Autologous Chondrocyte Implantation (ACI) Therapy; Bioengineering, vol. 6, issue 1, 03.2019