Stygmatyzacja chorób psychicznych – jak z tym walczyć?

Choroby psychiczne od dawna obrosły w szkodliwe mity, a osoby ich doświadczające muszą mierzyć się nie tylko z objawami, lecz także z nieufnością i odrzuceniem społecznym. Stygmatyzacja chorób psychicznych to realne zjawisko, które rzutuje na jakość życia pacjentów oraz ich rodzin. W tym artykule przybliżamy mechanizmy tego zjawiska, jego konsekwencje i sposoby przeciwdziałania uprzedzeniom.

Z artykułu dowiesz się:

Czym jest stygmatyzacja chorób psychicznych?
Jakie są mechanizmy dyskryminacji osób chorych psychicznie?
Jakie wyróżnia się rodzaje stygmatyzacji chorób psychicznych?
Jakie są realia społeczne w Polsce w przypadku takiej choroby psychicznej jak schizofrenia?
Jak wygląda wpływ stygmatyzacji na osoby nią dotknięte?
Jak walczyć z uprzedzeniami?
Jak sami możemy okazać wsparcie osobom z chorobami psychicznymi?

Stygmatyzacja chorób psychicznych – co to za zjawisko?

Stygmatyzacja – nazywana także naznaczeniem lub piętnem – to zjawisko obecne w zasadzie w każdym społeczeństwie. Polega na przypisywaniu negatywnych cech pewnym osobom lub grupom, które są w jakiś sposób odmienne od większości.

W przypadku osób cierpiących na choroby psychiczne opiera się to zwykle na postrzeganiu ich jako mniej wartościowych, co prowadzi do izolacji i wykluczenia społecznego. Taka stygmatyzacja może przybierać różne formy, a jej skutki są niezwykle dotkliwe i długofalowe.

Mechanizmy dyskryminacji osób chorych psychicznie

Walka ze stygmatyzacją zaczyna się w codziennym języku. Warto bowiem pamiętać, że słowa mają ogromną moc. Już samo określenie „osoba chora psychicznie” nie jest precyzyjne i skupia uwagę na chorobie, a nie na całościowym obrazie człowieka. Ważne jest, aby pamiętać, że są to przede wszystkim, osoby które doświadczają problemów zdrowotnych, ale nie są nimi definiowani. Dlatego sugeruje się, by używać raczej określeń typu: „osoba z chorobą psychiczną” lub „cierpiąca na choroby psychiczne”. To drobne zmiany, ale mają ogromne znaczenie dla przełamywania stereotypów.

Aby lepiej zrozumieć całe zjawisko stygmatyzacji, warto przyjrzeć się mechanizmom jego rozwoju. Proces ten składa się z kilku etapów, które stopniowo pogłębiają uprzedzenia i prowadzą do dyskryminacji. Mechanizm stygmatyzacji na ogół może mieć następujący przebieg.

Etykietowanie – czyli przypisywanie „łatki”, która ma negatywne znaczenie. Osoby chore słyszą takie określenia jak „psychol”, „wariat” czy „nienormalny”.
Stereotypizacja – to kolejne ogniwo tego łańcucha, kiedy w świadomości społecznej utrwalają się fałszywe i uproszczone obrazy. Osoby cierpiące na choroby psychiczne przedstawiane są jako niebezpieczne, nieprzewidywalne, leniwe etc.
Oddzielenie (alienacja) – osoby z problemami psychicznymi są postrzegane jako „inne”, „odmieńcy”, a w konsekwencji nierzadko unikane lub ignorowane.
Utrata statusu społecznego – to moment, w którym chorzy tracą możliwość normalnego funkcjonowania w społeczeństwie: spotykają się z trudnościami w pracy, edukacji czy życiu towarzyskim.
Dyskryminacja – ostatni etap to już realne działania wymierzone w osobę z chorobą psychiczną: od unikania jej w rozmowach po aktywne odrzucenie.

Każdy z tych etapów sprawia, że osoby te czują się coraz bardziej odizolowane i nieakceptowane. Może to prowadzić nie tylko do wycofania się z życia społecznego, lecz także do pogłębienia problemów zdrowotnych.

Zobacz również: Jak rozpoznać schizofrenię u kobiet i mężczyzn?

Choroby psychiczne a społeczeństwo – jakie są rodzaje stygmatyzacji?

Stygmatyzacja ma różne oblicza. Można wyróżnić jej trzy główne typy, które często się ze sobą łączą i wzajemnie wzmacniają. Każdy z nich dotyka chorego w inny sposób i wpływa na jego codzienne funkcjonowanie.

Pierwszy typ to stygmatyzacja strukturalna. Polega na tym, że bariery w instytucjach – zarówno publicznych, jak i prywatnych – utrudniają chorym dostęp do opieki zdrowotnej czy rynku pracy. Nierzadko oznacza to długie kolejki, biurokratyczne przeszkody czy brak odpowiednich świadczeń.
Kolejny typ to stygmatyzacja interpersonalna. W tym przypadku osoba z chorobą psychiczną doświadcza uprzedzeń i braku zrozumienia w swoim najbliższym otoczeniu. Mogą to być rodzina, sąsiedzi, współpracownicy – każdy, kto ma z nią bezpośredni kontakt.
Ostatnia forma to stygmatyzacja wewnętrzna (autostygmatyzacja). Jest najbardziej destrukcyjna, bo oznacza, że chory sam zaczyna wierzyć w negatywne opinie na swój temat. W konsekwencji czuje się gorszy, niepotrzebny, zawstydzony swoimi problemami. Taki stan może prowadzić do rezygnacji z leczenia, pogorszenia samopoczucia i wycofania się z życia.

Każdy z tych rodzajów stygmatyzacji jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia i dobrostanu osób cierpiących na choroby psychiczne. Zrozumienie ich natury to pierwszy krok do skutecznej walki z uprzedzeniami.

Schizofrenia a społeczeństwo – dane i realia społeczne w Polsce

W Polsce wciąż pokutuje wiele mitów na temat osób borykających się z chorobami psychicznymi. Badania pokazują, że nawet co drugi Polak uważa schizofrenię za wstydliwą chorobę, którą należy ukrywać. Często wiąże się to z przeświadczeniem, że osoby na nią cierpiące są niezdolne do pracy, groźne dla otoczenia lub „gorsze” od innych.

Tego typu przekonania nie są obojętne – odbijają się bowiem mocno na życiu chorych. Trudności z zatrudnieniem, braki w dostępie do edukacji czy problem z utrzymaniem przyjaźni to codzienność dla wielu z nich. Stygmatyzacja chorób psychicznych przekłada się więc bezpośrednio na szanse takich osób na normalne życie w społeczeństwie.

Chcesz wiedzieć więcej o życiu ze schizofrenią?
Zapoznaj się z naszym przewodnikiem dla rodzin osób dotkniętych tym problemem

Choroby psychiczne a stereotypy – wpływ stygmatyzacji na osoby nią dotknięte

Konsekwencje stygmatyzacji chorób psychicznych są bardzo poważne i obejmują wiele obszarów życia. Nie chodzi tylko o poczucie odrzucenia, ale też o realne bariery w codziennym funkcjonowaniu.

Przede wszystkim stygmatyzacja może prowadzić do:

unikania leczenia – osoby chore boją się wizyty u psychiatry czy psychologa, bo obawiają się, że zostaną ocenione lub odrzucone,
izolacji społecznej – ludzie z zaburzeniami psychicznymi często wycofują się z kontaktów towarzyskich i ograniczają swoje relacje z otoczeniem,
obniżonej samooceny – chory może sam uwierzyć w to, że jest mniej wartościowy, co skutkuje poczuciem wstydu i winy,
problemów w pracy i edukacji – stygmatyzacja może zamykać drzwi do awansu zawodowego czy rozwijania zainteresowań.

Nie są to jedynie „psychiczne konsekwencje” – skutki stygmatyzacji przekładają się na całe życie chorego i jego bliskich. Mogą utrudniać leczenie, zabierać nadzieję na poprawę sytuacji i odbierać radość życia.

Zobacz również: Problemy kobiet chorujących na schizofrenię

Jak walczyć z uprzedzeniami? Edukacja zdrowia psychicznego i zmiana języka

Przeciwdziałanie stygmatyzacji chorób psychicznych wymaga zmiany w myśleniu całego społeczeństwa. Ważne są tu dwa elementy: edukacja i uważność na sformułowania, jakimi się posługujemy. Ta pierwsza pozwala zrozumieć, czym naprawdę są choroby psychiczne, i obala mity, które się z nimi wiążą. Z kolei zmiana języka – unikanie obraźliwych określeń i empatyczne mówienie o chorobie – pozwala pokazać, że osoby chore są częścią społeczeństwa, a nie „kimś innym”.

W tym kontekście warto także podkreślić znaczącą rolę popkultury. Media często wzmacniają negatywne obrazy osób cierpiących na choroby psychiczne. Filmy, seriale czy książki, które pokazują je jako niebezpiecznych psychopatów, budują w świadomości społecznej przekonanie, że osoby te stanowią istotne zagrożenie. Taki przekaz nie tylko fałszuje rzeczywistość, lecz także utrudnia chorym powrót do normalnego życia. Potrzebne są więc kampanie społeczne i rzetelne informacje, które pokażą prawdziwe oblicze chorób psychicznych – pełne wyzwań, ale też nadziei i możliwości leczenia.

Wsparcie dla osób z chorobami psychicznymi – co możemy zrobić?

Na koniec warto podkreślić, że każdy z nas może być sojusznikiem osób zmagających się z chorobami psychicznymi. Czasem wystarczające mogą się okazać takie formy wsparcia jak:

otwarta rozmowa – nie bójmy się pytać i słuchać, co naprawdę przeżywa chory,
edukacja – szukajmy wiarygodnych źródeł wiedzy o schizofrenii i innych zaburzeniach psychicznych,
aktywne wsparcie – oferujmy pomoc w prostych sprawach, pokażmy, że chory nie jest sam.

Dzięki tym małym gestom dowodzimy tego, że są to osoby będące pełnoprawnymi członkami społeczeństwa, a ich choroba to tylko część ich życia – nie cała tożsamość.

Przeczytaj także: Gdy bliska osoba choruje na schizofrenię – jak mądrze wspierać i pomagać?