Badania prenatalne

Artykuł nt. badań prenatalnych przygotowany przez dr Annę Parzyńską, specjalistkę położnictwa i ginekologii.

W medycynie mamy setki mitów. Doktor Google czy ciotka Wikipedia nie pomagają w ich rozwiewaniu, a czasem nawet je upowszechniają. Istnieje mit, który mnie szczególnie boli, ponieważ krzywdzi kobietę, płód, rodzinę. W roku 2021 wykonywałam badania prenatalne w 80-tysiecznym mieście. Przynajmniej raz na dwa tygodnie do mojego gabinetu przychodziła Pacjentka, która chciała dostać zdjęcie dziecka w 3D, którego wykonanie umożliwia metoda 3D. Mamy wtedy możliwość zobaczenia dziecka przestrzennie i dodatkowo w kolorze, co jest cudowną pamiątką, ale to metoda 2D pozwala zobaczyć ewentualne wady rozwojowe. Wielokrotnie potrzeba zdjęcia była większa niż wykonanie badan prenatalnych, co do których często słyszałam argument, że pacjentka jest jeszcze „za młoda”. Tłumaczyłam wtedy, że nie jestem fotografką tylko lekarką, której zadaniem jest zbadać płód. Pytałam też czy w takim razie w przyszłości przyszła mama nie będzie chodziła z dzieckiem na kontrole lekarskie w tzw. Poradni Dzieci Zdrowych, by sprawdzić czy mimo braku objawów rozwija się ono prawidłowo?

Co oznacza enigmatyczny termin „badania prenatalne”?

To nic innego jak wszystkie badania wykonywane w okresie wewnątrzmacicznego rozwoju człowieka. Mamy obowiązek sprawdzić, czy płód rozwija się prawidłowo. W każdej ciąży, niezależnie od wieku kobiety, należy wykonać minimum 3 badania USG – po jednym w każdym trymestrze. Są to tzw. badania przesiewowe. Te najistotniejsze wykonuje się między 11-14, 18-22 i 28-32 tygodniem ciąży. W razie stwierdzenia nieprawidłowości płodu lub wysokiego ryzyka aberracji chromosomalnych wskazane jest wykonanie badań inwazyjnych. W przypadku wystąpienia pośredniego ryzyka zespołów genetycznych, mamy do dyspozycji ocenę wolnego DNA płodu.

Czy USG jest bezpieczne?

Aktualnie nie dysponujemy dowodami, których wyniki sugerowałyby, że badanie ultrasonograficzne wpływa niekorzystnie na rozwój płodu. Wykonując je, należy jednak kierować się zasadą minimalnej ekspozycji i czasu badania pozwalającego na kompletne wykonanie procedury (tzw. zasada ALARA).

Pierwsze badanie przesiewowe.

Pierwsze badanie przesiewowe ma bardzo konkretny termin – nie można go wykonać za wcześnie, a za późno wykonane nie da nam pełnych informacji. Uzależnione jest od wielkości płodu, tzw. długości ciemieniowo-siedzeniowej (CRL) między 45-84 mm, która przypada między 11-14 tygodniem ciąży. Jednak czas trwania ciąży wyznaczony z ostatniej miesiączki może się różnić od tego określonego  w badaniu USG potwierdzającym ciążę. Takie USG warto zrobić szczególnie wtedy, kiedy kobieta ma nieregularne cykle miesiączkowe.

Jeśli już możemy wykonać badanie między 11-14 tygodniem – to czego możemy się po nim spodziewać? Przede wszystkim oceny wczesnej anatomii. Potwierdzimy, czy płód ma prawidłowo rozwinięte kończyny górne, dolne, czaszkę i układ nerwowy, klatkę piersiową, jamę brzuszną; czy żołądek, pęcherz moczowy, serce są prawidłowo zlokalizowane. Możemy również wstępnie ocenić anatomię serca. Drugim istotnym elementem badania jest oszacowanie ryzyka aberracji chromosomalnych, czyli nieprawidłowości genetycznych. Fundacja Medycyny Płodowej (FMF-Fetal Medicine Foundation) to instytucja, w której lekarki i lekarze mogą uzyskać certyfikaty na tzw. markery genetyczne, czyli przezierność karkową, kostnienie nosa, przepływ przez zastawkę trójdzielną oraz przez przewód żylny. Spośród tych skomplikowanych terminów warto zapamiętać jeden i wybierając miejsce wykonania badań w I trymestrze, zapytać czy osoba badająca posiada certyfikaty FMF – przede wszystkim NT, czyli przezierność karkowa. Mimo, że brzmi to jak oczywistość, nie zawsze jednak ma odzwierciedlenie w rzeczywistości. Fundacja Płodowa wymaga corocznego audytu, ponieważ doświadczenie w wykonywaniu badań prenatalnych jest bardzo istotne. Podczas badania lekarka sprawdza anatomię płodu, markery genetyczne i ostatecznie otrzymujemy wynik określający ryzyko trzech trisomii-21, 18 i 13 pary chromosomów. Badanie USG należy uzupełnić testami biochemicznymi – białkiem PAPPA i wolną podjednostką beta HCG oznaczanymi z surowicy krwi, koniecznie w referencyjnym laboratorium. Zwiększają czułość szacowania ryzyka nieprawidłowości genetycznych czyniąc test czuły w około 92%. Dodatkowo, przy dodaniu czterech randomowych pomiarów ciśnienia krwi oraz przepływów w tętnicach macicznych pacjentki, uzyskujemy ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego oraz zaburzeń wzrastania płodu. Jest to istotne, ponieważ w razie wysokiego ryzyka wystąpienia powyższych, możemy zadziałać profilaktycznie kwasem acetylosalicylowym, który, aby zadziałał, należy wdrożyć przed 16 tygodniem ciąży.

Bilans 20-tygodniowego płodu

Kolejnym badaniem jest „bilans 20-tygodniowego płodu”. Badanie w II trymestrze wykonujemy między 18-22 tygodniem ciąży. Nie ma już specjalnego programu do szacowanie ryzyka, a termin, w którym Pacjentka zgłosi się do badania jest mniej restrykcyjny. Niemniej jednak najlepszy czasem na ocenę rozwoju płodu jest wyżej wymieniony przedział czasowy. Skanujemy płód oceniając wszystko jeszcze raz. Tutaj warunki do precyzyjnej oceny serca są zdecydowanie lepsze niż na wcześniejszym etapie. Mózg wygląda zupełnie inaczej, możemy również potwierdzić obecność nerek. Na tym etapie najczęściej określamy płeć, choć już czasami w I trymestrze możemy to wstępnie ustalić. Dodatkowo wykonujemy pomiary biometryczne – rutynowo mierzmy obwód główki (HC), wymiar dwuciemieniowy (BPD), obwód brzuszka (AC), długość kości udowej (FL) i ramiennej (HL). Na ich podstawie zostanie oszacowana masa płodu.

Trzeci trymestr

Badanie w III trymestrze ma miejsce między 28-32 tygodniem ciąży. Wtedy też oceniana jest anatomia, ponieważ nieprawidłowości rozwojowe mogą się pojawić niezależnie od czasu trwania ciąży. Sprawdzamy dobrostan płodu oraz to czy prawidłowo rośnie.

Na każdym etapie, jeśli tylko aparat USG ma takie możliwości technologiczne, możemy wykonać USG 3D/4D. Jednak to czy zdjęcie buzi dziecka będzie możliwe zależy od tego jak płód ułoży się w trakcie badania. Są takie uparciuchy, który pokazują się dopiero po porodzie 🙂 Technika 3D/4D nie ma zbyt dużego zastosowania w diagnostyce nieprawidłowości. Czasami jednak ich zobrazowanie w trójwymiarze ułatwia zilustrowanie wady i daje lepsze wyobrażenie o niej.

Co powinien zawierać wynik badania USG?

Poza danymi Pacjentki, czasem trwania ciąży, danymi lekarza wykonującego badanie oraz informacją o aparacie ultrasonograficznym bardzo ważną kwestią jest opisanie wszystkich parametrów oraz ocenianych narządów. Wszelkie nieprawidłowości również powinny się znaleźć w opisie – ich ustny przekaz jest niewystarczający! Dodatkowo, przy słabej wizualizacji (z uwagi na trudne warunki badania albo niekorzystne ułożenie płodu) fakt ten lekarz powinien odnotować w opisie badania.

„Bilanse zdrowia” wykonujemy już na etapie prenatalnym, ponieważ:

• mamy możliwość wykonania konsultacji genetycznej i pogłębienia badań USG badaniami inwazyjnymi (biopsja kosmówki, amniopunkcja),
• mamy możliwość leczenia wewnątrzmacicznego niejednokrotnie ratującego życie noworodka,
• mamy możliwość zintensyfikowania (w razie konieczności) opieki okołoporodowej,
• mamy możliwość wybrania odpowiedniego sposobu (niektóre wady są wskazaniem do cesarskiego cięcia) porodu oraz jego miejsca,
• w przypadku rozpoznania wady stanowiącej zagrożenie dla zdrowia lub życia kobiety w ciąży mamy możliwość zaproponowania Pacjentce wyboru w postaci kontynuacji lub zakończenia ciąży na wczesnym etapie,
• wiedza, w którą jesteśmy wyposażeni daje nam możliwość decyzji, opcję przygotowania się, bycia zaopiekowanym psychoterapeutycznie.

Medycyna płodowa daje nam coraz więcej możliwości. Polskie medyczki i medycy są świetnie wykształceni. Mamy jedne z najlepszych na świecie aparaty ultrasonograficzne. Korzystajmy!

Zapoznaj się z naszymi pozostałymi artykułami na naszym https://zdrowa-ona.pl/: Linkowanie do artykułu: https://zdrowa-ona.pl/ginekologia/seks-w-ciazy-moze-was-zaskoczyc-wywiad-z-ginekologiem-poloznikiem-i-seksuologiem-dr-tomaszem-leonowiczem/ 

„Zdrowa Ona” to portal dla kobiet stworzony przez firmę Gedeon Richter, która od lat angażuje się w działania mające na celu zwiększanie świadomości na temat kobiecego zdrowia oraz poprawy jakości ich życia. Portal o zdrowiu to przede wszystkim przystępnie podana wiedza medyczna i porady dotyczące dbania o kobiece zdrowie. Kontent zbudowany jest w oparciu o rzetelne artykuły z obszaru m.in. ginekologii (antykoncepcja, ciąża, mięśniaki macicy), kardiologii (nadciśnienie) czy psychiatrii (schizofrenia).