Zdrowa ona - rzetelnie o twoim zdrowiu

Artykuł w kategorii:

Data publikacji: 2022-12-26

Niezbędny dla dziecka, potrzebny dla mamy

Tekst „Niezbędny dla dziecka, potrzebny dla mamy” autoryzowany przez dr. n.med. Tadeusza Oleszczuka.

Kwas foliowy jest niezwykle ważną witaminą, zwłaszcza dla kobiet planujących ciążę. Jego udział jest niezbędny do prawidłowego przebiegu procesów, które zachodzą już w pierwszych dniach po poczęciu. Dlaczego jest potrzebny, a kiedy i w jakich dawkach i w jakiej postaci warto go przyjmować wyjaśnia ginekolog-położnik, dr n. med. Tadeusz Oleszczuk.

Ważny od pierwszych dni

Gdy tylko dojdzie do zapłodnienia, komórki zarodka zaczynają się dzielić. Z każdym dniem jest ich więcej, z czasem różnicują się, by dać początek wszystkim organom rosnącego w tobie małego człowieka. – Kwas foliowy bierze udział w procesie dzielenia się chromosomów – tłumaczy dr Tadeusz Oleszczuk. – Jeśli jest go zbyt mało, może dochodzić do nieprawidłowości podczas multiplikacji DNA. W ogromnej przewadze odpowiadają one za poronienia na wczesnym etapie ciąży, mogą też stać się przyczyną wad genetycznych i anatomicznych. Na podstawie przeprowadzonych w latach 80. i 90. XX wieku badań stwierdzono, że suplementacja kwasem foliowym zmniejsza istotnie ryzyko powikłań. [1] Zapobiega on m. in. rozwojowi niebezpiecznych wad układu nerwowego, serca, układu moczowego, chroni przed nieprawidłowościami w budowie kończyn, kręgosłupa i twarzoczaszki (rozszczepami). Szczególnie ważna jest rola kwasu foliowego w kształtowaniu się tzw. cewy nerwowej – struktury tkankowej, z której rozwija się mózg i rdzeń kręgowy, a także w procesie różnicowania się krwinek. Dlatego, jeśli planujesz ciążę, warto rozpocząć suplementację odpowiednio wcześnie – jak zaleca Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, najlepiej przynajmniej 3 miesiące przed planowanym poczęciem [2,3,4]. Zwłaszcza, że odpowiednia podaż kwasu foliowego jest ważna także dla przyszłej mamy – zapobiega anemii i wspiera odporność. – Nie należy obawiać się przedawkowania – uspokaja dr Oleszczuk. – Niedobór kwasu foliowego jest znacznie bardziej niebezpieczny niż jego ewentualny nadmiar w organizmie, a o ten trudno, ponieważ nadwyżki są naturalnie wydalane wraz z moczem. Dla pewności można zrobić badania krwi, które pozwolą ocenić jego poziom [5,6]. Będą też pomocne przy ustalaniu odpowiedniej dawki suplementu bądź leku. Choć przyjmuje się, że średnie zapotrzebowanie na kwas foliowy wynosi 400 μg, w niektórych przypadkach lekarz może zalecić większą dawkę [7,8].

Kwas foliowy. Dziecko a mama.

Kwas foliowy. Dziecko a mama.

Naturalny czy syntetyczny?

W warunkach naturalnych kwas foliowy występuje w postaci folianów. Jak w przypadku każdej substancji odżywczej, najlepiej byłoby dostarczać go wraz z pożywieniem. – Nazwa folium pochodzi z łaciny i oznacza liść, a więc kwasu foliowego możemy się spodziewać najwięcej w zielonych warzywach liściastych – mówi ekspert. – Jest też w zielonym groszku, burakach, szparagach, pestkach słonecznika, pomidorach. Pewne ilości związku zawierają rośliny kapustne, strączkowe, cytrusy, a także mięso (szczególne wątróbka), jaja, drożdże. Warto jednak pamiętać, że obróbka termiczna i wystawianie na działanie słońca powodują przejście kwasu foliowego w formę trudno przyswajalną, dlatego warzywa najlepiej przechowywać w chłodnym, ciemnym miejscu, a zjadać świeże i na surowo.

Dr Oleszczuk zwraca uwagę na jeszcze jedną kwestię. – Współczesna dieta dostarcza zbyt mało składników odżywczych – witamin, minerałów – uważa. – Żywność, którą jemy, nie jest wystarczająco wartościowa, by zapewnić odpowiednie poziomy potrzebnych nam związków. Co więcej, dobre źródła kwasu foliowego, a więc liściaste warzywa (sałata, kapusta), szczególnie mocno wchłaniają szkodliwe dla zdrowia substancje, nie tylko pestycydy, również związki z zanieczyszczonej chemikaliami gleby i powietrza. Wątroba zwierząt hodowlanych też „zbiera” wszelkie trujące związki z etapu tworzenia pasz czy stosowane dodatkowo antybiotyki i hormony. Alternatywą jest, w miarę możliwości, jedzenie żywności ekologicznej, ewentualnie suplementacja, pozwalająca uzupełnić niedobory. Kolejnym problemem jest zbyt słaba przyswajalność kwasu foliowego. – Prawie połowa kobiet nie posiada enzymu umożliwiającego wchłanianie go z przewodu pokarmowego – tłumaczy lekarz. – Jedynym sposobem na zapewnienie wystarczającego poziomu kwasu foliowego jest w ich przypadku dostarczanie go w postaci metabolitu, w formie metylowanej. Taka postać witaminy B9 znajduje się zarówno w suplementach, jak i lekach dostępnych na receptę – te ostatnie zawierają zwykle znacznie wyższe dawki. Sztuczne preparaty kwasu foliowego najlepiej przyjmować rano na czczo.

Nie tylko dla ciężarnych

Choć największą wagę przywiązuje się zwykle do zapewnienia odpowiedniej podaży kwasu foliowego podczas ciąży, zwłaszcza pierwszego trymestru, ważna jest również później, gdy dziecko przyjdzie na świat. Przyjmowanie suplementów zaleca się także kobietom karmiącym. Dowiedziono, że kwas foliowy, podobnie jak inne cenne składniki, dostarczany jest maluszkowi wraz z mlekiem matki. To dobra wiadomość, ponieważ w intensywnie rosnącym organizmie dziecka nieustannie namnażają się komórki i replikuje się ich DNA, dlatego zapewnienie odpowiedniej ilości witaminy B9 zwiększa szansę na to, że wszystkie te procesy będą przebiegały bez zarzutu. Obecność kwasu foliowego sprawia, że układ nerwowy, jak i krwionośny dziecka, rozwijają się prawidłowo. Zapobiega anemii, zarówno u malucha, jak i u karmiącej mamy, której organizm przez ostatnie miesiące musiał podołać wielu wyzwaniom. Ponadto wspiera odporność i dba o dobre samopoczucie obojga.

Zresztą, jest nam potrzebny tak naprawdę przez całe życie. Bo to m.in. kwas foliowy chroni przed niedokrwistością, dolegliwościami jelitowymi, nadmierną nerwowością, depresją. Pełni ważną rolę razem z innymi witaminami i minerałami w optymalnych wartościach w zapobieganiu niektórym nowotworom. m.in. krwi, jelita grubego, płuc. Razem z prawidłowym poziomem glukozy chroni przed miażdżycą, zawałem i udarem. Warto dbać o to, by był obecny w diecie od najmłodszych lat po dojrzały wiek. W przypadku problemów z wchłanialnością, których przyczyną mogą być geny, lecz także niektóre schorzenia, m.in. celiakia czy przyjmowanie leków przeciwpadaczkowych, kwas foliowy trzeba suplementować pod kontrolą lekarza. Specjalista pomoże wybrać odpowiedni preparat oraz ustalić optymalna dawkę na podstawie wyników badania poziomu w surowicy krwi.

Zródła:

  1. Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Opublikowane w: Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017
  2. Zalecenia PTGiP z 20 lipca 2020 r
  3. „W lipcu 2020 roku, Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) wydało najnowsze, obecnie aktualne, rekomendacje dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. W rekomendacjach wskazano, że: dieta w okresie ciąży jest niezwykle ważna i wpływa na stan i rozwój płodu; rutynowe stosowanie suplementów diety (preparatów wielowitaminowych) nie jest zalecane; zgodnie z aktualną wiedzą, w polskim społeczeństwie kobiety w ciąży powinny suplementować: kwas foliowy, witaminę D, jod, kwasy omega (DHA) oraz żelazo; suplementacja innych składników nie jest wskazana w populacji kobiet zdrowych.”

  4. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 5, strony 234–238
  5. Copyright © 2017 Via Medica, ISSN 2451–0122.

    Stanowisko ekspertów Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka i Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w sprawie zlecania i interpretacji wyników badań pod kątem wariantów genetycznych w genie MTHFR „Uważa się, że aktywność reduktazy 5,10-metylenotetrahydrofolianowej może być umiarkowanie obniżona w przypadkach powszechnie występujących wariantów polimorficznych c.665C>T [znany dotychczas jako c.677C>T] i c.1298A>C w genie MTHFR (NM_005957). Są one szczególnie częste u przedstawicieli rasy białej, kaukaskiej, w tym także w Polsce, sięgając nawet 50% populacji ogólnej.

    W prewencji wad ośrodkowego układu nerwowego u kobiet, które wcześniej urodziły dziecko z taką wadą, należy zastosować większą dawkę kwasu foliowego w wysokości 4–5 mg (na rynku najczęściej dostępne tabletki a 5 mg) z możliwością zastosowania aktywnych metabolitów kwasu foliowego, niezależnie od braku lub obecności wariantów polimorficznych c.665C>T [c.677C>T] i/lub c.A1298C w genie MTHFR, jeśli badanie takie zostało wykonane. W profilaktyce wystąpienia wad ośrodkowego układu nerwowego u płodu można również zastosować łącznie z kwasem foliowym jego aktywne metabolity, niezależnie od braku lub obecności wariantów polimorficznych c.665C>T [c.677C>T] i/lub c.1298A>C w genie MTHFR;”

  6. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Katedra i Zakład Genetyki Medycznej „Choroby genetyczne zarodka i płodu jako przyczyny niepowodzeń ciąży” Rozprawa doktorska, mgr inż. biotech. Monika Zakrzewska 1.3.1 Genetyczne przyczyny niepowodzeń ciąży.
  7. Czynniki genetyczne należą do najczęstszych przyczyn niepowodzeń ciąży. Największą grupę stanowią aberracje chromosomowe, które identyfikuje się w około 50% przypadków utraty ciąży w pierwszym trymestrze (Simpson, 2007). Poza aberracjami chromosomowymi przyczyną niepowodzenia mogą być także choroby jednogenowe zarodka/płodu, disomia jednorodzicielska oraz szeroko dyskutowane w piśmiennictwie polimorfizmy i mutacje w genach, związane z różnymi procesami zachodzącymi w komórkach, takimi jak na przykład: immunosupresja, apoptoza, angiogeneza, czy przekazywanie sygnałów w komórce. Czynniki genetyczne, które mogą prowadzić do niepowodzenia ciąży można podzielić na dwie grupy: te, które występują de novo u zarodka/płodu, powodując utratę ciąży oraz takie, które są wynikiem nieprawidłowości w materiale genetycznym rodzica. Aberracje liczbowe i strukturalne chromosomów Ocenia się, że od około 50% niepowodzeń pierwszego trymestru ciąży związanych jest z aberracjami chromosomowymi występującymi u rozwijającego się zarodka/płodu (Goddijn, Leschot, 2000; Simpson, 2007).

  8. Predicting Risk for Early Breastfeeding Cessation in Israel.
  9. Gabay ZP, Gondwe KW, Topaz M. Matern Child Health J. 2022 Jun;26(6):1261-1272. doi: 10.1007/s10995-021-03292-3. Epub 2021 Dec 2. PMID: 34855056

    Six factors were significantly associated with higher odds of exclusive breastfeeding cessation at 6 months: younger age, being in a relationship with a partner, lower religiosity level, cesarean delivery, not taking folic acid during pregnancy, and negative attitude.

  10. Pre-conception Folic Acid and Multivitamin Supplementation for the Primary and Secondary Prevention of Neural Tube Defects and Other Folic Acid-Sensitive Congenital Anomalies.
  11. Wilson RD; Genetics Committee, Wilson RD, Audibert F, Brock JA, Carroll J, Cartier L, Gagnon A, Johnson JA, Langlois S, Murphy-Kaulbeck L, Okun N, Pastuck M; Special Contributors, Deb-Rinker P, Dodds L, Leon JA, Lowel HL, Luo W, MacFarlane A, McMillan R, Moore A, Mundle W, O’Connor D, Ray J, Van den Hof M. J Obstet Gynaecol Can. 2015 Jun;37(6):534-52. doi: 10.1016/s1701-2163(15)30230-9.

    PMID: 26334606 English, French.

    Women with a LOW RISK for a neural tube defect or other folic acid-sensitive congenital anomaly and a male partner with low risk require a diet of folate-rich foods and a daily oral multivitamin supplement containing 0.4 mg folic acid…

  12. Guideline No. 427: Folic Acid and Multivitamin Supplementation for Prevention of Folic Acid-Sensitive Congenital Anomalies. Wilson RD, O’Connor DL. J Obstet Gynaecol Can. 2022 Jun;44(6):707-719.e1. doi: 10.1016/j.jogc.2022.04.004.
  13. PMID: 35691683

    TARGET POPULATION: Women aged 12-45 years who could become pregnant should be aware of the risk of serious birth defects without adequate pre-conception and first-trimester folic acid supplementation.

  14. Maternal folic acid and multivitamin supplementation: International clinical evidence with considerations for the prevention of folate-sensitive birth defects.
  15. Wilson RD, O’Connor DL. Prev Med Rep. 2021 Oct 25; 24:101617. doi: 10.1016/j.pmedr.2021.101617. eCollection 2021 Dec.

    PMID: 34976673 Free PMC article. Review.

    There is continued use of high dose pre-food fortification 'RCT evidenced-based’ folic acid supplementation for NTD recurrence pregnancy prevention.