Cukrzyca zagrożeniem dla dzieci z nadwagą i otyłością

Artykuł konsultowany oraz autoryzowany z prof. dr hab. n. med. Leszkiem Czupryniakiem, specjalistą w dziedzinie chorób wewnętrznych i diabetologii, kierownikiem Kliniki Diabetologii i Chorób Wewnętrznych WUM

Eksperci często podkreślają, że cukrzycy typu 2 łatwiej uniknąć, niż ją leczyć. A ponieważ tę cywilizacyjną chorobę XXI wieku wykrywa się u coraz młodszych osób, prof. dr hab. n. med. Leszek Czupryniak, diabetolog, wyjaśnia, jak rodzice mogą w porę zauważyć niepokojące objawy i zmniejszyć ryzyko zachorowania u swego dziecka.

Dawniej uważano, że cukrzyca typu 2 dotyka głównie osoby w piątej dekadzie życia i starsze. Dlatego ta choroba, charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy we krwi, znana była również pod nazwą „cukrzyca starcza”. Z czasem obniżył się próg wiekowy dotkniętych nią pacjentów, zaś w ostatnich latach zwrócono uwagę na występowanie tego poważnego zdrowotnego problemu u dzieci i młodzieży. Rośnie bowiem liczba chorych na ten typ cukrzycy w najmłodszej grupie. Coraz częściej dzieci bardzo otyłe, w tzw. okresie przedcukrzycowym, mają zaledwie 3–5 lat! Stąd już niedaleka droga do cukrzycy typu 2.

Czemu to takie ważne?

Cukrzyca przez długi czas nie daje żadnych objawów, choć wysokie stężenie glukozy we krwi już niszczy naczynia krwionośne. Zmiany naczyniowe to z kolei zwiększone ryzyko udaru mózgu i zawału serca, uszkodzenia oczu i nerek. Choroba ma negatywny wpływ na cały organizm i wszystkie narządy. Powikłaniami cukrzycy są m.in. dyslipidemia czy niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Dziecko może je mieć już w chwili rozpoznania cukrzycy typu 2.

Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że jeśli dziecko lub nastolatek choruje dziś na cukrzycę typu 2, którą dawniej stwierdzano u 60-latka, to jego dorosłe życie będzie pełne ograniczeń. Z dużym prawdopodobieństwem w wieku 40 lat będzie już poważnie chorym człowiekiem. W USA lekarze alarmują wręcz, że dzieci współcześnie otyłe, z rozwijającą się cukrzycą typu 2, mogą żyć krócej niż ich rodzice. Prognozy dla naszego kraju też nie są optymistyczne. Przewiduje się, że do 2030 roku ponad 10% populacji polskiej będzie chorowało na cukrzycę. W tej grupie z pewnością będą też dzieci, ale nie jest jeszcze za późno, by wielu z nich pomóc uniknąć poważnej choroby. W badaniach Diabetes Prevention Programme (DPP) wykazano, że zmiana stylu życia (zdrowa dieta, aktywność fizyczna, redukcja masy ciała) w ciągu 3–4 lat zmniejszyły ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 o 58% [1]. Zdrowa dieta to w przypadku zapobiegania cukrzycy typu 2 prawidłowe żywienie, a nie restrykcyjna dieta. Dziecko powinno jeść regularnie urozmaicone posiłki z przewagą warzyw, ryb, drobiu. Ziemniaki, makarony, kluski, mięsa w panierce, tłuste dania, dosładzane napoje oraz wszelkiego rodzaju słodycze powinny być ograniczone do minimum, zwłaszcza u dziecka, które waży zbyt dużo lub jest zagrożone cukrzycą. Organizm, który dostaje dużo kalorii w pożywieniu, nie zacznie spalać nadmiaru tłuszczu już zgromadzonego w swoich komórkach.

Przeanalizuj historię Waszej rodziny

Czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy są znane i można je podzielić na dwie grupy: predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Do pierwszej grupy należy rodzinne obciążenie schorzeniem – ryzyko rozwoju choroby wzrasta do 15%, jeśli na cukrzycę choruje jedno z rodziców, a w przypadku choroby obojga ryzyko to wynosi już 75% [2]. Naukowcy próbowali stworzyć test, który pomoże wykryć zagrożenie np. u osób, które nie znały swoich przodków. Okazało się jednak, że cukrzyca typu 2 jest zaburzeniem uwarunkowanym wielogenowo, dlatego na podstawie badań genetycznych nie można precyzyjnie określić grupy, u której w przyszłości rozwinie się ta choroba.

Monitoruj wagę dziecka

Cukrzyca typu 2 jest w prostej linii powikłaniem nadwagi i otyłości. Według WHO właśnie te dwa czynniki są odpowiedzialne za 80% przypadków cukrzycy typu 2 [3]. Czynnikiem środowiskowym, o którym wspominaliśmy wcześniej, mającym ścisły związek z rozwojem cukrzycy typu 2, jest sposób żywienia. Wykazano, że dieta uboga w błonnik, zawierająca duże ilości węglowodanów (zwłaszcza cukru) i tłuszczów, zwiększa ryzyko rozwoju tego typu cukrzycy. Dodatkowo, brak regularnego wysiłku fizycznego skutkuje otyłością i w konsekwencji cukrzycą typu 2. Coraz więcej dzieci w Polsce ma zbyt dużą masę ciała – ok. 10% maluchów w wieku 1–3 lata ma nadwagę/otyłość (badanie PITNUTS, 2016 r.), podobny problem dotyczy co trzeciego ośmiolatka (badanie COSI, 2016). Sytuacja związana z występowaniem zagrożenia wirusem Sars-Cov-2 sprawiła, że znacznie więcej dzieci prowadzi siedzący tryb życia, zajęcia sportowe online nie zastępują w pełni ruchu na świeżym powietrzu.

Trzeba też podkreślić, że nie dla wszystkich dorosłych (rodziców, dziadków) dodatkowe kilogramy u dziecka są sygnałem alarmowym. Niektórzy wręcz bagatelizują dziecięcą tuszę w przekonaniu, że z tego się wyrasta. Tymczasem według badań [4], większość dzieci przybierających nadmiernie na wadze przed 6. rokiem życia utrzymywała nadwagę w okresie pokwitania, a nawet w wieku dorosłym.

Zwróć uwagę na nietypowe objawy

Zacznijmy od bardzo wczesnego stadium, gdy nagromadzona tkanka tłuszczowa przyczynia się do powstania insulinooporności (która zwykle poprzedza stan przedcukrzycowy oraz cukrzycę typu 2). Jednym z objawów insulinooporności jest wzmożony apetyt na słodycze, szczególnie po obfitym posiłku; zmęczenie; problemy z koncentracją; zwiększenie masy ciała, które nie ma związku z mniejszą aktywnością lub większą podażą kalorii; charakterystyczny rozkład tkanki tłuszczowej (w okolicy brzucha, na karku, wzdłuż linii żuchwy); pociemnienia fałdów skórnych, tzw. rogowacenie ciemne, np. w okolicy szyi, pod pachami i w pachwinach.

Symptomy, które mogą świadczyć o występowaniu cukrzycy typu 2 u dziecka to: częste oddawanie moczu lub popuszczanie, moczenie nocne (u dzieci w pełni kontrolujących już swoje potrzeby fizjologiczne), wzmożone pragnienie, napady głodu, senność po posiłkach, rozdrażnienie i zmiana dotychczasowego zachowania, nawracające infekcje i/lub zakażenia grzybicze (układu moczowego, miejsc intymnych, jamy ustnej, skórne).

Każdy z tych objawów może mieć związek z inną chorobą, tylko pediatra lub diabetolog mogą określić (m.in. na podstawie badania stężenia glukozy we krwi) czy dziecko zmaga się z cukrzycą typu 2 i wymaga leczenia, co zwykle wiąże się z przywróceniem masy ciała stosownej do wzrostu, zwiększeniem aktywności fizycznej, normalizacją glikemii. Jeśli te działania okażą się niewystarczające, konieczne będzie leczenie farmakologiczne.